دژنراسیون ماکولا

دژنراسیون ماکولا (AMD or ARMD) شایعترین عامل اصلی کوری دائمی در افراد پیر است. در این بیماری ماکولا یا لکه زرد در شبکیه چشم تخریب می‌شود. ماکولا قسمت حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است که برای کارهای دقیق مثل خواندن و رانندگی لازم است. دژنراسیون ماکولا بر دو نوع است: خشک (Dry) (در اصطلاح علمی غیر اگزوداتیو) و تر یا مرطوب (Wet) (اگزوداتیو). نوع مرطوب شایعتر بوده و حدود 90% بیماران به این نوع مبتلا می‌شوند. نوع تر معمولا با کاهش دید شدیدتر و جدی‌تری همراه است. دژنراسیون ماکولا در افراد بالای 65 سال شایعتر بوده و زنان بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.

علائم و نشانه‌ها

دژنراسیون ماکولا می‌تواند سبب کاهش دید تدریجی یا ناگهانی شود. در دژنراسیون ماکولا دید مرکزی مختل شده و بیمار در مرکز دید خود لکه‌ای سیاه می‌بیند. موجدار دیدن خطوط مستقیم ، تاری دید یا دیدن لکه‌های تیره در مرکز دید احتمال دارد نشان دهنده علائم اولیه دژنراسیون ماکولا باشد. در بسیاری موارد قبل از اینکه بیمار دچار علائم شود چشم پزشک علائم اولیه بیماری را در معاینه تشخیص می‌دهد. این کار معمولا از طریق تست میدان بینایی صورت می‌گیرد.

علت دژنراسیون ماکولا

علت دقیق این بیماری هنوز شناخته نشده است. عواملی که شانس ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد عبارتند از: افزایش سن ، نژاد سفید ، جنس مونث ، سابقه خانوادگی ، مصرف سیگار ، فشار خون بالا ، دوربینی و چاقی.

نوع خشک ممکن است بر اثر پیر و نازک شدن بافت ماکولا، رسوب رنگدانه‌ها در ماکولا و یا ترکیبی از این دو ایجاد شود. در نوع تر عروق خونی جدید در زیر شبکیه رشد کرده و خون و مایع از آنها نشت می‌کند. این نشت سبب مرگ سلولهای شبکیه شده و باعث ایجاد نقاط کور در دید مرکزی می‌شود.

بسیاری از پژوهشگران و چشم پزشکان معتقدند که بعضی از مواد غذایی نظیر روی ، لوتئین ، زیگزانتین (Xyxantine) و ویتامینهای A ، C و E به کاهش خطر ابتلا به بیماری کمک کرده و یا پیشرفت AMD خشک را کند می‌کنند. چربیها نیز ممکن است در این میان نقش داشته باشند. مصرف اسیدهای چرب امگا-3 که در ماهی به میزان فراوانی یافت می‌شود اثر حفاظتی در مقابل دژنراسیون ماکولا دارد. از سوی دیگر، مصرف اسیدهای چرب امگا-6 که در روغنهای نباتی یافت می‌شوند خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

بعضی از موارد دژنراسیون ماکولا عارضه‌ای از داروهای سمی نظیر کلروکین (داروی ضد مالاریا) یا فنوتیازین‌ها (دسته‌ای از داروهای روانپزشکی) هستند.

درمان

این بیماری درمان قطعی ندارد. ولی درمانهایی برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و یا حتی بهبود دید وجود دارد.

ویتامین ها و مواد معدنی: تحقیقات نشان داده است که ویتامینهای آنتی اکسیدان نظیر بتا-کاروتن (ویتامین A) و ویتامینهای C و E ممکن است ماکولا را در برابر تخریب محافظت کنند. اخیرا در مطالعه‌ای بر روی 3600 بیمار نشان داده شده است که مصرف ویتامینهای C و E ، بتا-کاروتن و روی ، خطر پیشرفت بیماری را در بعضی بیماران تا 28% کاهش می‌دهد. این یافته‌ها سبب می‌شوند تا پژوهشگران به بیماران در خطر ابتلا به AMD پیشرفته توصیه کنند آنتی اکسیدان و روی به مقادیر زیر مصرف کنند. مقادیر توصیه شده عبارتند از: 500 میلی گرم ویتامین C و 400 واحد ویتامین E و 15 میلی گرم بتا-کاروتن و 80 میلی گرم اکسید روی. باید توجه داشت کسانیکه سیگار می‌کشند نباید از قرصهای بتا-کاروتن استفاده کنند زیرا ریسک ابتلا به سرطان ریه در این افراد و کسانیکه تازه سیگار را ترک کرده‌اند با مصرف بتا-کاروتن افزایش می‌یابد.

درمان دارویی با ویزودین (Visudyne): ویزودین اولین دارویی است که برای نوع تر بکار می‌رود. در این روش درمانی، دارو به دست بیمار تزریق شده و سپس با استفاده از یک لیزر غیر حرارتی فعال می‌شود. فعال شدن دارو سبب ایجاد واکنشی شیمیایی می‌شود که عروق خونی غیر طبیعی را از بین می‌برد. از هر 6 بیمار درمان شده یک نفر دید بهتری پیدا می‌کند و این دو برابر بیمارانی است که از این دارو استفاده نمی‌کنند.

درمان با لیزر: فوتوکوآگولاسیون با لیزر (Laser Photocoagulation) با تخریب و عایق‌بندی عروق خونی جدید و جلوگیری از نشت خون و مایع باعث بهبود بیماران مبتلا به نوع تر می‌شود. در این روش جای لیزر مانند زخمی بر روی شبکیه باقی می‌ماند و باعث بوجود آمدن نقاط کور در دید بیمار می‌شود. پژوهشگران مشغول بررسی راههایی برای کاهش زخمها و همچنین درمان نوع خشک بیماری با لیزر هستند.

فیلتراسیون خونی (Blood Filtration): در این روش که حدود 2 دهه پیش توسط ژاپنی‌ها ابداع شد جریان متفاوت خون در غشاء سبب کاهش مقدار بعضی از پروتئینها و اسیدهای چرب که مقدارشان زیاد است و ممکن است مضر باشند، می‌شود. این تکنیک در بیماریهای مختلفی بکار گرفته شده است ولی نوع جدیدی از آن بنام رئوفرزیس (Rheopheresis) برای درمان نوع خشک AMD تست شده است. رئوفرزیس هنوز توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید نشده است ولی بصورت تجارتی در کانادا و اروپا در دسترس است.

تلسکوپ قابل جاگذاری (Implantable Telescope): این وسیله تلسکوپی کوچک است که تصویر را بزرگ کرده و بر روی شبکیه می‌اندازد. بزرگ شدن تصویر سبب می‌شود که نسبت قسمت تخریب شده ماکولا به اندازه تصویر کم شود و در نتیجه لکه‌هایی که در دید مرکزی دیده می‌شوند کوچکتر شوند. تلسکوپ مینیاتوری قابل جاگذاری (Implantable Miniature Telescope) در اواخر دهه 90 اختراع شد و در حال حاضر بر روی 200 بیمار آزمایش شده است.

وسایلی که برای کاهش بینایی استفاده می‌شوند: هر چند اخیراً پیشرفتهای زیادی در درمان AMD صورت گرفته است ولی دید از دست رفته قابل بازگشت نیست. برای بیمارانی که دیدشان را از دست داده‌اند وسایلی وجود دارد که با استفاده از لنز های بزرگ کننده و نور زیاد به بهبود بینایی کمک می‌کنند. بعضی از این وسایل تصویر را به قسمتهای محیطی‌تر شبکیه و خارج از محدوده ماکولا منتقل می‌کنند.