هر آنچه درباره پیوند مغز استخوان باید بدانید

دکتر ماریا توکلی اردکانی دانشیارضمن تاکید بر ضرورت فرهنگ سازی در جامعه برای اهدای سلول های بنیادی، عنوان کرد: هر فرد می‌تواند با دادن تنها ۲ سی سی خون جان یک یا تعداد بیشتری از بیماران نیازمند را نجات دهد. به طوری که اگر HLA (آنتی ژن‌های لوکوسیتی انسانی) بیماری به HLA فرد اهداکننده شبیه باشد، مراحل بعدی اهدا برای بازگشت سلامتی بیمار انجام می‌شود.

وی ادامه داد: نمونه خون اهدا کننده پس از نمونه گیری به آزمایشگاه پیوند بیمارستان منتقل شده و میزان شباهت HLA خون وی (گروهی از پروتئین های سطح سلول) با HLA بیماران نیازمند پیوند، بررسی می شود. وزارت بهداشت نیز برای بررسی خون هر فرد بودجه لازم را درنظر گرفته و در صورت پیدا کردن مورد سازگار و مشابه، با داوطلب تماس گرفته می شود تا برای مرحله بعد یعنی اهدای سلول بنیادی اقدام کند.

توکلی افزود: بنیان گذار طرح اهدای سلول های بنیادی در بیمارستان طالقانی، دکتر عباس حاجی فتحعلی هستند که هدف از اجرای این طرح را کمک به بیماران پیوندی عنوان کرده‌اند. بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان طالقانی پس از بیماستان شریعتی دومین مرکز پیوند مغز استخوان ایران محسوب می شود.

وی با بیان اینکه کمیته پیوند مغز استخوان بیمارستان طالقانی در رابطه با نوع پیوند مورد نیاز بیماران ارجاعی به این مرکز تصمیم گیری می‌کنند، اظهار کرد: طرحی که ما اجرا کردیم در راستای تسهیلاتی است که برای پیوند آلوژن مغز استخوان (پیوند سلول‌های بنیادی فرد دیگر به بیمار) لازم است. در این طرح ما نیازمند سلول‌های بنیادی هستیم که از فرد دهنده سازگار به گیرنده(نیازمند سلول بنیادی) اهدا می‌شود.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات علوم دارویی، افزود: در این شرایط لازم است که فرد دهنده به لحاظ HLA تشابه ساختاری لازم را با فرد گیرنده داشته باشد که به آن HLA match گفته می‌شود. معمولا این تطابق و همخوانیHLA در افراد خویشاوند اتفاق می افتد. با این حال مشکل این است که تقریبا 25 درصد افراد نیازمند پیوند، دهنده مناسب داشته و قریب 75 درصد بیماران نیازمند پیوند آلوژن، دهنده مناسب خویشاوند ندارند. لذا ما با شرایطی روبرو می شویم که فرد می تواند با پیوند آلوژن درمان شود ولی به دلیل عدم وجود دهنده مناسب از این روش درمانی محروم می گردد.

مدیر گروه داروسازی بالینی دانشکده داروسازی با تشریح شرایط برخی از بیماران نیازمند پیوند، عنوان کرد: متاسفانه به دفعات در کمیته پیوند شاهد بودیم که پدر و مادری با یک فرزند مبتلا به بدخیمی خونی مراجعه کرده ولی بیمار به دلیل تک فرزندی، دهنده مناسبی ندارد، حتی گاهی اوقات به مواردی برخورد می‌کنیم که فرد ۶ یا ۷ خواهر و برادر هم دارد اما در بین آن ها هیچ کدام همخوانی خونی لازم را ندارند. متاسفانه بارها والدین بیمار با استیصال و نهایت ناامیدی از درب اتاق کمیته پیوند خارج می‌شوند و تنها راهکار باقیمانده برای آنان جستجو در بانک داخلی سلولهای بنیادی است که متاسفانه به دلیل محدود بودن نمونه‌های این بانک و ارایه محدود نمونه خونی HLA از طرف افراد داوطلب، اغلب نتیجه این جستجوها نیز منفی است.

این متخصص داروسازی بالینی با اشاره به راههای دیگر موجود برای کمک به این بیماران، اظهار کرد: جستجو در بانک جهانی نمونه های خونی راهکار بعدی است که در این شرایط نیز درصورت یافتن نمونه مناسب، هزینه های بالایی برای انتقال نمونه به داخل و انجام عمل پیوند مورد نیاز است. در این شرایط بود که به سمت یافتن راهکاری برای حل این مشکلات در داخل کشور حرکت کردیم.

وی با تاکید بر ضرورت فرهنگسازی در زمینه اهدای نمونه خون برای پیوند مغز استخوان به تلاشهای صورت گرفته برای گسترش فرهنگ اهدای عضو در کشور طی چند سال گذشته اشاره کرد و گفت: این تلاش‌ها تا حد زیادی موثر بوده و امروز شاهدیم که افراد زیادی برای دریافت کارت اهدای عضو داوطلب شده اند. البته شرایط اهدای عضو با اهدای نمونه خونی برای پیوند مغز استخوان بسیار متفاوت است در اینجا تنها با نمونه گیری دو سی سی خون از فرد داوطلب تعیینHLA انجام شده و نمونه در بانک بیمارستان ثبت می شود تا در آینده اگر نمونه گرفته شده از فرد داوطلب با نمونه فرد بیمار همخوانی داشت، از فرد دهنده درخواست می شود تا در صورت رضایت سلول هایش را اهدا کند.

این داروساز بالینی بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان طالقانی، در رابطه با چگونگی اهدای سلول های بنیادی، تصریح کرد: فرایند اهدا بسیار ساده و آسان است، چراکه سلول ها از خون محیطی فرد گرفته می شود و نه از مغز استخوان. فرد دهنده حدود ۴ تا 5 ساعت زیر دستگاه مخصوصی جهت "آفرزیس" سلولهای بنیادی قرار می گیرد تا این سلولها جدا شود که این فرایند هیچ عارضه خاصی ندارد. تنها احتمال دارد عوارض محدودی در حد هایپوکلسمی (کمبود کلسیم) در زمان سلول گیری رخ دهد که آن هم با تزریق کلسیم برطرف می‌شود.

دکتر توکلی اردکانی با بیان اینکه برخی افراد از ارایه نمونه خون در همان مرحله اول واهمه دارند، گفت: این مرحله، مرحله ی اصلی اهدا نیست، بلکه نمونه های خونی تنها برای تکمیل بانک بیمارستان گرفته می شود تا اگر زمانی نیاز شد، به عنوان دهنده به داوطلب مراجعه شود. حتی برخی نگران هستند که این اطلاعات ژنتیکی ثبت شده و بحث سیاسی مطرح شود که واقعا هیچ کدام از این موارد مطرح نیست بلکه یک کار انسانی خودجوش است که باهماهنگی مراکز دانشگاهی معتبر و دارای مجوز انجام می شود.

وی با اشاره به بخشهای فعال کشور در این زمینه اظهار کرد: اولین بخش پیوند مغز استخوان در بیمارستان شریعتی و توسط استاد قوام زاده ایجاد شد. سازمان انتقال خون و پژوهشگاه رویان نیز بانک ذخیره HLA را دارند.

دکتر توکلی اردکانی با اشاره به برگزاری گردهمایی اهدا در دانشکده داروسازی طی سال گذشته، عنوان کرد: این برنامه یک روزه با استقبال بسیار خوبی روبرو شد تا حدی که چندبار تجهیزات لازم از آزمایشگاه درخواست شد و حدود ۲۵۰ نفر از دانشجویان، همکاران و اساتید دانشکده نمونه گیری شدند. با توجه به این استقبال ارزشمند، طرح اهدا مجددا در دانشکده داروسازی و سایر دانشکده‌های دانشگاه به امید خدا و همراهی هموطنان فهیم اجرا خواهد شد.

به گفته وی، انجام این طرح با حمایت ریاست محترم بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان طالقانی، آقای دکتر عباس حاجی فتحعلی، ریاست دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، آقای دکتر حسین وحیدی ریاست داروخانه های دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، آقای دکتر جمشید سلام زاده و همراهی سرکار خانم دکتر صیاد در آزمایشگاه پیوند بیمارستان طالقانی انجام گرفت.