کم خونی: مقدمه، پیشگیری، علل، علایم بالینی و درمانمقدمه:خون یکی از بافتهای بدن است که حجمش در بدن انسان حدود 5.5 لیتر است. حدود 45 تا 55 درصد حجم کل خون را سلول های خونی که شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها است، تشکیل میدهد. پلاسما 55 درصد خون را تشکیل می‌دهد. پلاسما، مایعی است که 91 درصد آن را آب ، 7 درصد آن را پروتئینها ، یک درصد آن را املاح معدنی و یک درصد بقیه را ویتامینها ، مواد قندی ، مواد لیپیدی ، هورمونها و اسیدهای آمینه تشکیل می‌دهند. پروتئین عمده در پلاسما، آلبومین است که توسط کبد ساخته میشود و مهمترین وظیفه آن حفظ فشار اسمزی خون و حمل اسیدهای چرب آزاد است. همچنین پروتئین فیبرینوژن است که توسط کبد ساخته می‌شود و پس از تبدیل شدن به فیبرین در انعقاد خون شرکت می‌کند. گلوبینها که شامل گاما گلبولین ، بتا گلبولین و آلفا گلبولین هستند که مهمترین آنها گاما گلبولینها هستند که به آنتی بادیها مشهورند. کم خونی ، یک ناهنجاری خونی است که گلبولهای قرمز سالم و کافی برای رساندن اکسیژن به سایر بافت های بد نتان موجود نمی باشد. کم خونی دارای اشکال ودلایل مختلف می‌باشند. از دست دادن خون یکی از شایع ترین دلایل ابتلا به کم خونی است. کم خونی می تواند دائمی و یا موقتی باشد و شدت آن ممکن است متعادل و یا شدید باشد. اگر احساس می‌کنید به کم خونی مبتلا هستید، به پزشک مراجعه نمایید چراکه کم خونی ممکن است نشانه یک ناهنجاری جدی و پیچیده باشد. درمان کم خونی می‌تواند شامل دریافت مکمل، داروها با مراقبت های ویژه پزشکی باشد. پیشگیری:خیلی از انواع کم خونیها قابل پیشگیری نمی‌باشند. بااینحال بعضی از انواع دیگر از جمله کم خونی بسته به فقزآهن و کمبود ویتامین، با یک رژیم غذایی پر ویتامین قابل پیشگیری می‌باشد، این ویتامین ها و مکمل ها شامل:آهن : غذاهای سرشار از آهن همچون سبزیجات سبز تیره برگدار، کنگر فرنگی، زردآلو، لوبیا، عدس، نخود ، کشمش ، گوشت، آجیل ، آلو و سویا میبایست در رژیم غذایی گنجانده شود. آهن در تولید هموگلوبین یا پروتئینی که حامل اکسیژن است نقش دارد. در این میان وجود آهن هم که در گوشت قرمز و جگر وجود دارد برای بدن ضروری است البته باید در مصرف منابع آهن هم توجه کرد که برخی منابع کلسترول خون را افزایش می دهند. کشمش هم منبع خوب آهن هم است اما آهن آن به سختی توسط بدن جذب می شود. غذایی مانند عدس پلو که در آن هم عدس ، گوشتت و کشمش وجود دارد اگر به همراه آبلیمو مصرف شود برای کم خون ها غذایی بسیار مناسب است. نکته ای که باید به آن توجه داشته باشید اینکه زنان زیر ۵۰ سال روزانه به ۱۸ میلی گرم، زنان بالای ۵۱ سال و مردان بالغ به ۸ میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. ۹۰ گرم گوشت گاو، ۶/۳ میلی گرم آهن دارد در حالی که یک واحد حبوبات کامل ۱۰ میلی گرم آهن دارد. با این وجود آهن حیوانی راحت تر از آهن گیاهی جذب بدن می شود. مصرف بیش از اندازه آهن سبب ابتلا افراد به بیماری های قلبی، نارسایی کبد و لوزالمعده می شود. میزان آهن خون را می توان با استفاده از حجامت و مصرف دارو کم کرد.• فولیک اسید: فولات و فولیک اسید در مرکبات ، موز، سبزیجات تیره و برگدار، حبوبات، گردو و غذاهای غنی شده موجود می‌باشد. فولات به تکثیر گلبول های قرمز کمک کرده و اکسیژن رسانی به بافت ها را بهبود می بخشد.ویتامین ب12: این ویتامین بصورت طبیعی در گوشت و لبنیات و سویا و تخم مرغ موجود می‌باشد. گیاهخواران مطلق معمولا دچار کم خونی می شوند چون از منابع ویتامین ب12 استاده نمیکنند.ویتامین سی: از جمله مرکبات، خربزه و هندوانه و انواع توت ها و فلفل و بروکلی به جذب آهن کمک می‌نمایند. وقتی ویتامین سی همراه با مواد غذایی غنی از فیتات ها مانند اسفناج مصرف می شود میزان جذب آهن بالا می رود . علل:سه دلیل اصلی کم‌خونی شامل: 1. هدر رفتن حجم فراوانی از خون. 2. ویرانی بیش از حد گلبول‌های قرمز (همولیز). 3. سستی و ناتوانی سیستم خونساز. کم خونی می تواند علت های مختلفی داشته باشد. بنا به تجربه ما یکی از شایعترین علل آن ازدیاد مس در بدن می باشد. این مشکل بدرستی توسط خیلی از پزشکان قابل درک نیست. عوارض و علائم این نوع کم خونی کاملاً شبیه حالتی است که فرد دچار کمبود آهن است و در اکثر مواقع بصورت اشتباه با تجویز قرص آهن درمان می شود. انواع کم خونی عبارتند از: فقر آهن و رابطه آن با مس: .1مس برای تبدیل آهن از فرم فریک به فرم فروس و همچنین برای داخل شدن آهن در مولکول هموگلوبین و برای تولید آن احتیاج است. وقتی میزان مس در بدن در سطح متعادل نباشد سبب ایجاد اختلال در این چرخه می شود. به عبارتی فرد واقعاً دچار کمبود آهن نمی باشد بلکه مس زیاد باعث اختلال در نقش آهن شده، این نوع کم خونی در زنان جوان و کودکان بسیار شایع است گرچه هر فردی می تواند به آن مبتلا شود. این نوع کم خونی که به خاطر ازدیاد مس می باشد در آزمایش خون کاملاً شبیه حالتی است که فرد دچار کمبود آهن است، اما علت و نوع درمان آن کاملاً متفاوت بوده و معمولاً با خوردن قرص آهن بطور کامل رفع نمی شود و مصرف قرص آهن در خیلی از افراد باعث ازدیاد آهن و مشکلات مربوط به آن می شود. معمولاً افراد به اندازه کافی آهن از طریق مواد غذایی دریافت می کنند و غیر از موارد نادر کسی نیاز به مکمل آهن ندارد، امروزه ازدیاد آهن که یکی از عوارض آن کبد چرب می باشد به یک بیماری شایع تبدیل شده که در اثر استفاده از مکمل های آهن و یا مولتی ویتامین های آهن دار بوجود می آید.: B12 فقر ویتامین .2 این نوع کم خونی در افراد مسن تر و گیاه خواران شایع تر است. معمولاً افراد با افزایش سن بالای 60سال با کمبود خون و ویتامینها روبرو می شوند. عوارض این نوع کم خونی بسیار شدید و گاهی کشنده است از جمله تخریب دائم مغز، سر گیجی، از دست دادن حافظه، جنون و حتی مرگ را می توان نام برد، البته با تشخیص به موقع پزشک و با تزریق این ویتامین به راحتی قابل درمان است. کمبود ویتامین ها و مواد معدنی : .3کمبود ویتامین سی: باعث کاهش جذب آهن از طریق سیستم گوارش شده و می تواند سبب بروز کم خونی فقر آهن شود. کمبود ویتامین یی: می تواند ثبات غشای سلولی گلبول های قرمز خون را کاهش و باعث کوتاه شدن عمر آن ها گردد که سبب بروز کم خونی می شود.کمبود و ازدیاد مس در بدن می تواند در ورود آهن به هموگلوبین ایجاد اختلال و سبب بروز کم خونی شود.کمبود روی می تواند باعث ازدیاد مس در بدن و مشکلات ذکر شده گردد.کمبود ویتامین های گروه بی نیز می تواند باعث کاهش تولید گلبول های قرمز گردند. 4. دارو ها: این یک حالت بسیار شایع دیگر از کم خونی و به خاطر خون ریزی داخلی و بیشتر هم از ناحیه معده است و معمولاً در افراد مسن تر که برای دردهای خود از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین، ایروفن، ژلوفن و غیره استفاده می کنند دیده می شود. این داروها باعث تخریب جداره معده شده که موجب خونریزی داخلی می شود در برخی از موارد حتی باعث مرگ می گردد این نوع کم خونی معمولاً با قطع داروها ذکر شده از بین می رود. توصیه می کنیم هیچ گاه برای دراز مدت از آسپرین و سایر داروهای ذکر شده استفاده ننمایید.5. عفونت ها: برخی از عفونت ها در بدن باعث ایجاد کم خونی می شوند. برخی از انگل ها با چسبیدن به جداره روده و مکیدن خون باعث ایجاد کم خونی می گردند..انگل ها: 6.7. سرطانها وکم خونی : سرطان باعث توسعه شبکه رگ های خونی در بدن انسان شده که این شبکه ها گاهی دچار پارگی و خونریزی می شوند و سبب از دست رفتن خون و بروز کم خونی می گردند. 8. مسمومیت با مواد شیمیایی : قرار گرفتن در معرض آفت کش ها و سایر مواد شیمیایی سبب بروز کم خونی می شود. این سموم معمولاً مغز استخوان که محل تولید گلبول های قرمز می باشد را تحت تأثیر قرار داده و باعث افزایش خطر ابتلا به انواع بیماری های خونی می شوند.9. سلول های داسی شکل و تالاسمی: معمولابا اختلالات ژنتیکی همراه است. علایم بالینی:ضعف، خستگی زودرس، مشکلات شناختی، بی حسی، سردی، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها ،رنگ پریدگی پوست، گود شدن روی ناخنها، ضربان نامنظم یا تند قلب، درد قفسهٔ سینه، ناخنهای خشک و پوسته پوسته ، تنگ نفسی، حالت تهوع، گرفتگی عضلات در پاها، احساس سرگیجه خفیف، خشکی زبان، وزوز کردن گوشها. درمان:داروهایی که برای درمان کم خونی تجویز می شوند بیماری را به صورت ریشه ای درمان می کنند. در برخی از موارد که کم خونی به علت وجود بیماری کلیوی ایجاد شده، تزریق هورمون اریتروپویتین (یک هورمونی که از غده فوق کلیوی تولید میشود) ضروری است. اگر اختلال در سیستم ایمنی و حمله به گلبول های قرمز خون سبب کم خونی شده باشد، استفاده از کورتیکواستروئید مانند پردنیزولون، می تواند کم خونی را کنترل کند. پزشکان به افرادی که از کم خونی داسی شکل رنج می برند، داروی ضد سرطان هیدروکسی یوریا تجویز میکنند تا مقداری از درد بیمار بکاهد. کپسول های آهن معمولا برای درمان کم خونی فقر آهن باید مصرف شوند. آهن فروس معمولا راحت تر از آهن فریک جذب می شود. بهترین طریقه مصرف کپسول های آهن، مصرف آن با کمک آب پرتقال و مواد غذایی سرشار از ویتامین ث است. هرگز کپسول های آهن و کلسیم را با چای، قهوه و شوکلات مصرف نکنید. منابع غذایی آهن دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم مرغ، سبزی های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات؛ مثل عدس و لوبیا، هم چنین میوه های خشک بخصوص برگه زرد آلو و دانه های روغنی . عسل از غنی ترین مواد غذایی است، زیرا صد گرم از آن حاوی شش میلی گرم آهن است، در حالی که همین مقدار از جگر گوسفند فقط حاوی یک میلی گرم آهن می باشد؛ به همین علت عسل سیاه بیشتر از هر ماده غذایی دیگری انسان را از بیماری های سوء تغذیه ، به ویژه کم خونی محافظت می کند. عسل سرشاراز ویتامین نیاسین ( ب 3)، کلسیم، فسفر، فروکتوز و گلوکز است که ارزش غذایی بالایی دارد و از ضعف عمومی بدن جلوگیری می کند.